Open Space voor het Klimaat
met Ishi Crosby

Open Space Technologie is een (werk)vorm voor grotere groepen, die over de hele wereld wordt toegepast. De methode is zeer effectief in het werken met groepen van ca 10-1000 personen met vraagstellingen die complex en toekomstgericht zijn.
Open Space betekent een open ruimte. Een eenvoudige, maar krachtig raamwerk schept de juiste condities voor een dynamisch proces van discussie en samenwerking. Elke deelnemer draagt met zijn deskundigheid bij aan en heeft invloed op het eindresultaat.
Er zijn vier principes: - De deelnemers zijn de juiste personen  - Wat er gebeurt, is het enige dat kan gebeuren - Het begint wanneer het begint -Als het voorbij is, is het voorbij.
De wet van de Twee Voeten: Als een deelnemers zich in een situatie bevindt waarin hij niets leert, niet geïnspireerd wordt, en evenmin het gesprek een betere richting kan geven, is hij verplicht zijn twee voeten te gebruiken om naar een productiever gesprek te gaan.

Ishi Crosby maakt ons deze middag vertrouwd met de werking, opzet en functie van Open Space en helpt ons op weg in de complexe materie van de klimaatverandering op zoek naar toekomstgerichte respons.

Vaste Eetbare Planten
Taco Blom

Naast de bodem is de beplanting een hoofdthema in Permacultuur. En als we beseffen dat 'Perma' in Permaculture komt van permanent, wordt het snel duidelijk dat er heel veel nadruk ligt op vaste planten en dus minder op de eenjarigen, de pioniersplanten in onze moestuintjes.

In deze presentatie gaat het dan ook om de fruit- en notenbomen en -struiken en vooral ook om al die vaste, dus meerjarige, jaarlijks terugkomende planten, die ons van eetbaar blad, stengel, bloem, vrucht of zaad kunnen voorzien.
Dat zijn er zeker zo'n 200 die je afhankelijk van de mogelijkheden en beperkingen van je tuin kunt toepassen.
Een groot deel daarvan behoort tot enkele plantenfamilies, die ons ook nog eens kunnen helpen gezonde, veerkrachtige plantengemeenschappen te realiseren, die bijdragen aan een natuurlijk, dynamisch evenwicht.
Denk aan de lookfamilie, schermbloemigen, duizendknoopfamilie, composieten enzovoorts.

Vergroot je plantenkennis met deze presentatie en ga het belang van eetbare vaste planten begrijpen.

Rainproof School Garden
Tayfun Yalcin

We would like to make our company introduction at first and explain our activities shorthly. The main offering of the presentation is the School garden we created with using some Permaculture techniques, such as swales, terraces, rainwater harvesting, hugelbeds, living willow structures, niche creations and so.
We believe that Permaculture students and interested people can get inspired from it.
We believe the best investment for our future is to teach our children the importance of Life.
Life of plants, animals, humans, the environment. These are all met in the concept of PERMACULTURE.
If our children plant a seed, grow that plant and harvest it's fruit, then they can understand through the process, how to care about all living beings.

We use Permaculture Ethics, Principles and Techniques to create Nature Friendly environments. 
We create earth with depth, fertility, moisture in a sustainable way
We create playful, adventurous and sustainable environments

Mother Earth; A new future for small farmers
film

Een bijzonder inspirerende film over kleinschalige lokale/regionale landbouw in Andrah Pradesh, een van de armste streken in zuid-India. Met steun van de Deccan Development Society (DDS) zetten vrouwen samen collectieven op en namen zo de voedselproductie voor de lokale bevolking (weer) in eigen hand. Ze weigeren te produceren voor de export. De vrouwen organiseren collectieve inkoop, ze beheren eigen zadenbanken voor het behoud van de biodiversiteit en ze leggen eigen zadenvoorraden aan, waaruit anderen zaden kunnen lenen i.p.v. die te moeten kopen. Ze bedrijven traditionele vormen van kleinschalige ecologische landbouw met een systeem van combinatieteelt en een verscheidenheid van gewassen.

Chroma's - wat zijn dat?
Dirk Hart

Sinds de ontdekking van de papierchromatografie zijn er al veel toepassingen gevonden voor deze tak van sport, en zeker ook in de anthroposofische hoek. Ook Ehrenfried Pfeiffer, een leerling van Rudolf Steiner die in Amerika terecht kwam, zag er mogelijkheden in om landbouwgronden en -producten op een visuele manier te beoordelen.

Want dat is een chroma vooral: een plaatje waaraan je een interpretatie meegeeft zonder cijfertjes te gebruiken. Het is zelfs heel letterlijk een foto op rond filterpapier, gemaakt met zilvernitraat, alleen wordt het beeld niet via een lens gevormd.

Hoe dat dan wel in zijn werk gaat zien we in deze presentatie en we kijken ook naar een aantal wetmatigheden die je in chromabeelden wel kunt herkennen en waarmee je je een (zuiver intuïtief) oordeel kunt vormen over de kwaliteit van het onderzochte product.

The making of Voedselbos Vlaardingen... en het vervolg
Suzanne Stolk

Hoe start je een (semi)openbaar toegankelijk voedselbos? Wat komt er kijken bij het "veroveren" van een stuk grond, het ontwerp en de aanleg van een voedselbos en het beheer ervan? En hoe betrek je mensen en organiseer je rondleidingen, educatieve- en recreatieve activiteiten?

In Voedselbos Vlaardingen is daar inmiddels al aardig wat ervaring in opgedaan en we willen dit graag met delen. In deze presentatie nemen we je mee in het proces van aanleg, beheer en het vervolg. Uiteraard is er ook ruimte voor vragen en uitwisseling.

De presentatie wordt verzorgd door Suzanne Stolk, vrijwilliger bij Voedslbos Vlaardingen. Zij volgde in 2009 de eerste permacultuur jaartraining die in Den Haag werd georganiseerd. Op dit moment werkt ze met een educatieteam aan de ontwikkeling van een educatieve leerlijn voor voedselbossen en permacultuurtuinen.

Vershout Lepel snijden
Job Suijker

Lepelsnijden van vers hout is een bijzondere bezigheid. Een klein stammetje vers hout, een bijltje, een houtsnijmes en een lepelmes is het materiaal wat je nodig hebt. Plus een paar houtsnijgrepen. Daarmee kan je aan de slag: buiten, in je huiskamer of waar dan ook.

In deze verkorte workshop vershout snijden maak je een eenvoudige lepel of spatel. Om deze lepel te maken kan je wel tot 15 verschillende handgrepen hanteren en leren. Aan het eind van de middag ga je met een mooi werkstuk naar huis.
Voor deze cursus is geen ervaring vereist.

Pas op: resultaten uit het verleden hebben uitgewezen dat lepel snijden verslavend kan werken!

Sjors van der Meer en Job Suijker blazen nieuw leven in het ambachtelijk houtbewerken. Je kunt bij hen terecht voor dagworkshops, meerdaagsen en doorlopende cursussen. Daarnaast zijn ze in te schakelen voor “maatwerk” zoals het invullen van evenementen / activiteiten. Ook in het onderwijs wordt steeds vaker gebruik gemaakt van hun kennis (en hun schaafbokken!). Zie ook de website VersHout

Sjors en Job zijn ook de schrijvers van het VERSHOUT boek dat ook op Eetbaar Park te koop is.

De betekenis van Plantengemeenschappen
Taco Blom

Als je uiteindelijk je Permacultuurtuin hebt ontworpen en aangelegd hebt en je ziet hoe het zich ontwikkeld heeft, mag je hopen dat het deel met eetbare vaste planten een plantengmeenschap blijkt te zijn. Het veerkrachtige, duurzame systeem dat je neergezet hebt heeft zijn kwaliteit te danken aan wat er in en boven de grond te vinden is: planten en plantenfamilies, die elkaar versterken, aanvullen en (een tijd lang) in standhouden. Zij vormen een gemeenschap, een dynamische gemeenschap, die het hart, de essentie van je permacultuur vormen. Vroeger in Permacultuur wel aangeduid als gildes, maar meer accuraat plantengemeenschappen genoemd kunnen worden, zijn ze terug te vinden in de permacultuur ontwerpprincipes. Het vraagt inzicht en het is kennisintensief n Taco helpt je in deze presentatie op weg.

De Keuken van de Permacultuur
Suzanne Monnier

'Eten met de ethiek van de permacultuur in je achterhoofd' is makkelijk gezegd, maar kan in de praktijk nog best lastig zijn!

Meer dan alleen een pleidooi voor lokale, seizoensgebonden en verpakkingsvrije maaltijden, is dit een hele praktische workshop waarin we vooral veel ervaringen en tips zullen uitwisselen en kijken naar welke stappen jij kunt zetten op weg naar een voedselketen in balans. Hoe ga je bv voedselverspilling tegen? Hoe haal je het maximale uit je eten? Wat zouden we kunnen eten en telen als we de natuur weer willen herstellen? Wat kun je zelf telen? En wat doe je eigenlijk met je keukenafval? 

In de middag laat Suzanne zien hoe je op een veilige manier je eigen zuurkool maakt!

Leer het Landschap te lezen
Taco Blom

Landschap lezen is de basis voor een goed ontwerp. Deze presentatie geven je zicht op de basisvaardigheden, die je moet ontwikkelen om te kunnen begrijpen wat de natuur je vertelt over het stuk(je) land waar we mee aan het werk willen of al zijn? Wat zeggen de de planten ons die er groeien en de dieren die er leven en hoe ze groeien en leven.
Een belangrijk aspect van het aanleggen en opzetten van een Permacultuur project is het kunnen begrijpen wat de mogelijkheden en beperkingen zijn van dat stuk(je) land.
Welke vaardigheden kun je ontwikkelen om te onderkennen wat daar speelt. Welke zijn de typische indicatorplanten voor specifieke situaties en voor de gesteldheid van de bodem, zoals tekorten of overschotten van bepaalde mineralen. Wat zijn die functies die die planten in het systeem vervullen en hoe breng je dat terug in je ontwerp?

Het landschap kunnen lezen is een nog onderbelicht aspect van Permacultuur in Nederland en zal meer aandacht (moeten) gaan krijgen.

De Keuken van de Permacultuur - Zuurkool maken
Suzanne Monnier

Het is Suzanne's passie om duurzame voedselplekken te creëren in en om de stad, en zo de voedseltransitie verder te ondersteunen. Educatie en omdenken omtrent voedsel in de praktijk, omdat ze denkt dat het beleven van voedsel dé weg is naar nieuwe broodnodige voedselsystemen. Een gezonde voedselketen begint uiteindelijk bij jezelf.
Door de juiste zorg voor de bodem en de juiste behandeling van je planten krijg je kwalitatief hoogwaardige voeding. Maar ook na het oogsten, bij het bereiden en bewaren is nog winst te behalen. Een stukje praktijk als voorbeeld: zuurkool maken.

Persoonlijke klimaatbestendigheid
Mai Berry Dahl

Klimaatverandering kan potentieel alles op zijn kop zetten, ook hier in Nederland en op vrij korte termijn. Hoe gaan we hiermee om? Deze vraag wordt steeds belangrijker naarmate de snelheid en kracht van deze veranderingen toenemen. Het kan verontrustend en overrompelend zijn en de verleiding te doen alsof er niets aan de hand is, is groot. Aan de andere kant, als we ervoor kiezen wel te kijken naar wat er nu gebeurt in het klimaatsysteem en welke effecten dit heeft op onze samenleving, hoe beangstigend dat ook kan zijn, kunnen onze levens veel liefdevoller worden en ons veel meer voldoening brengen. Hoe? En wat heeft dit te maken met permacultuur? Daar gaat deze workshop op in.

A Farm for the Future
film

De BBC documentaire 'A farm for the future' uit 2009 - over de wereldwijde voedsel- en landbouwcrisis, en de mogelijke alternatieven met permacultuur - m.m.v. Martin Crawford (Agroforestry Research Trust), Fordhall Farm, Richard Heinberg en anderen.
Met Nederlandse ondertiteling.

Rebecca Hosking, boerendochter die documentaire-filmer werd, gaat in op het energiegebruik in de landbouw, dat in de komende jaren kritiek zal worden, zonder in paniek te vervallen. Aan de hand van voorbeelden in Engeland verkent ze de mogelijke perspectieven, zoals een milieuvriendelijke land en tuinbouw die ons leven zou kunnen veranderen. Ze kiest ervoor om terug te keren naar de boerderij waar ze opgegroeid is en gaat die van haar vader overnemen. Maar HOE gaat ze boeren? Er komen wetenschappers van naam aan het woord: Patrick Whitefield, Rob Hopkins, Rosie Boycott, Richard Heinberg, Tim Lang e.a.. Niet alleen permacultuur-enthousiastelingen komen hier aan hun trekken: elk weldenkend mens kan zijn/haar voordeel doen met deze documentaire.

Ondergronds Gezwam
Marc Siepman

Als we aan schimmels denken, denken we vaak aan beschimmeld eten of aan ziektes. Er is echter en ongelofelijke diversiteit aan schimmels en ze vervullen een enorm scala aan functies. Sommige soorten eten dood hout, andere levend hout. Nog weer andere eten aaltjes. Sommige soorten werken samen met bomen, andere maken bomen dood. Sommige soorten helpen bij het stabiliseren van het klimaat, of bij het afbreken van chemicaliën.
De planeet zou er compleet anders uitzien zonder schimmels. Wil jij weten wat schimmels allemaal kunnen en hoe jij ze kunt helpen zodat ze jou kunnen helpen? In deze lezing kom je dat allemaal te weten.

Marc is docent, spreker, schrijver en vertaler van o.a. 'Het Bodemvoedselweb, Alle kleine beestjes helpen'  en 'Bodem in Balans'.

The Real Dirt on Farmer John
film

'De grond smaakt goed vandaag', zegt de excentrieke 55-jarige boer John Peterson als hij een hapje van zijn geboortegrond neemt. Toen zijn vader eind jaren '60 aan suikerziekte overleed, kwam het boerenwerk al vroeg op John's jonge schouders terecht. Hij verandert het traditionele boerenbedrijf in een vrijplaats voor hippies en kunstenaars, tot hij op zijn dertigste tot over zijn oren in de schulden raakt. The real dirt on farmer John is een docudrama van regisseur Taggart Siegel, geschreven door John Peterson zelf, waarin een man wordt geportretteerd die zijn articiteit en liefde voor het land weet te verenigen met de erfenis van zijn familie.

Als zijn vader in de jaren zestig overlijdt, neemt de jonge John Peterson het familiebedrijf over. Hij tovert de traditionele boerderij om tot een toevluchtsoord voor hippies en kunstenaars, maar stort daarmee het bedrijf bijna in een faillissement. Noodgedwongen verkoopt hij bijna al het land, waar zijn vader z’n hele leven hard voor heeft gewerkt. Door zijn extravagante persoonlijkheid is hij het middelpunt van roddel en achterklap in de boerengemeenschap en zijn carrière als boer lijkt teneinde. Het tij keert als hij een nieuwe start maakt als biologisch landbouwer en een aantal families uit Chicago aandeelhouder van zijn bedrijf wordt.

Eetbare wilde planten en kruiden wandeling
Tanka Hilgers

Wilde planten zijn bijzonder vitaal, duurzaam en ook nog eens ontzettend lekker! Ze bevatten een veelvoud aan vitaminen en mineralen vergeleken met ons bekende groenten. Daarnaast zijn ze een culinaire verrassing en geweldige toevoeging aan ons menu. We gaan op zoek naar eetbare (en drinkbare) planten op het Eetbaar Park en zullen proeven, voelen en ruiken, zodat je de planten straks ook in je eigen omgeving kunt herkennen! Als er tijd over is, gaan we nog iets lekkers maken.

Tanja Hilgers is kruidenvakvrouw en geeft sinds 10 jaar kruidenwandelingen en workshops over geneeskrachtige en eetbare planten. Ze zit vol verhalen, weetjes en recepten en deelt deze ook in haar geïllustreerde kruidenboekjes.

www.tanjahilgers.nl

Tips en Tricks voor Tuinschetsen
Madelon Oostwoud

Zie je een professionele tuintekening, dan is die niet zelden met een computerprogramma tot stand gekomen: rechte lijnen, stijve tegels en planten zonder ziel. Tijdens deze workshop van een uur geef ik tips en tricks voor het handmatig tekenen van plattegronden van tuin, park of perceel. De uitleg betreft het aantrekkelijk tekenen van je ontwerp, niet het ontwerp zelf. Dus kom met je ontwerp op papier, en ik help je op weg, daar een mooie, duidelijke en goed leesbare tekening van te maken. We bespreken de mogelijke volgorde van het uitwerken of bewerken van je tekening, de mogelijke materialen en presentatietechnieken.

Madelon is schrijver van het boek 'Een kleine eetbare tuin met vaste planten' en de in december uit te komen 'Voedselbos, Inspiratie voor ontwerp en beheer van tuinen en terreinen vanaf 250m2'

Composteren en Wormcompostbak opzetten
Menno Swaak

Het Nieuwe Goud wordt het wel genoemd: het 'afval' uit onze tuinen en keukens. Waarom zou je elke dag je keukenresten afvoeren en elk jaar je tuinresten om dan elk jaar weer nieuwe compost aan te voeren. Zorg voor een kringloop dicht bij huis en creëer hoogwaardige compost. Daarmee kan je de bodem van je (moes)tuin, balkonbakken en kamerplanten verrijken.

Permacultuur Ontwerpen
Rutger Spoelstra

Wil je een ontwerp voor je eigen tuin maken? In deze presentatie staat het Permacultuur-ontwerpen centraal. Rutger legt uit en laat zien wat deze ontwerp-methode voor je kan betekenen Hoe maak je een ontwerp voor je tuin, huis, balkon, moestuin of buurttuin met behulp van de permacultuur ontwerpprincipes. Aan de hand van enkele thema's krijg je al wat inzicht:
- Analyse en Observatie
- Water
- Permacultuur ontwerpprincipes
- Planten
- Bodem
- Patronen
- Microklimaten
- Natuurlijk plaagbeheer

Rutger is architect en permacultuurdocent en betrokken bij de totstandkoming van diverse buurt- en moestuinen in en rondom Delft en Den Haag.

Voedselbuurtbos Treemanspolder
Mobile Orchards

Wat is een voedselbuurtbos? Simpel: een voedselbos voor en door de buurt. Bij het Voedselbuurtbos Treemanspolder dat we willen realiseren in de Nieuwe Driemanspolder gaat het daarbij vooral om de Zoetermeerse wijken Meerzicht, Buytenweg en de Haagse wijk Leidschenveen. Veel mensen in deze wijken hebben geen tuin om groente en fruit in te verbouwen, dus willen wij dat er een groot voedselbos komt waar iedereen toch zelf kan komen plukken. Door verhalen van de bewoners in het bos te verwerken, uiteenlopende relax-plekken te maken en verschillende activiteiten te organiseren, hopen we bovendien een plek te bieden waar onbekenden elkaar kunnen leren kennen; een van de grootste wensen van onze partnerorganisatie Kambisa!BeHeard. Behalve in Zoetermeer, zijn zij ook bezig met een voedselbos in Zambia. 
We maken hierbij gebruik van een powerpoint en denken eraan dit in een workshopvorm te gieten om het wat meer interactief te maken.

Kruidenwandeling over geneeskrachtige kruiden en bomen
Tanja Hilgers

De natuur schenkt ons een schat aan helende planten, die onze gezondheid en genezing kunnen ondersteunen. We gaan op zoek naar deze rijke natuurapotheek en kijken wat Het Eetbaar Park zoal te bieden heeft! En hoe je de planten vervolgens gebruikt. De makkelijkste toepassing is een kruidenthee of maseraat, die we naar afloop gelijk gaan proberen.

Tanja Hilgers is kruidenvakvrouw en geeft sinds 10 jaar kruidenwandelingen en workshops over geneeskrachtige en eetbare planten. Ze zit vol verhalen, weetjes en recepten en deelt deze ook in haar geïllustreerde kruidenboekjes.

www.tanjahilgers.nl

Voedende Patronen
Liane Lankreijer

In onze veranderende wereld veranderen we zelf mee: zo binnen, zo buiten. Permacultuur vraagt dus ook voedende natuurlijke patronen voor onszelf. In deze workshop reizen we door onze binnenwereld middels een visualisatie. We verkennen wat nu in balans kan komen, welke verbinding wil herstellen. Zodat we onze eigen levenslust en plezier voelen stromen. En vanuit deze bron bijdragen aan de wereld van morgen.

Zorg dat je warm genoeg gekleed bent om een tijdje stil te zitten en neem eventueel iets mee waar je lekker op kan zitten.

Zelfvoorzienend off-grid
Niels Gorisse

Ik geef met liefde en plezier de -meestal zeer populaire- workshop "Zelfvoorzienend off-grid" gelijkmatig naar de cursus. Deze workshop heeft niet dezelfde opzet, maar heeft een zeer open karakter met alleen vraaggestuurd een uur open gesprek en cursus door elkaar heen. Ofwel 100% interactief, meestal erg gezellig en grappig, en zeer leerzaam.
Ga je een tiny house bouwen, wil je driekwart van het jaar gratis douchen, ecologisch verantwoord (ver)bouwen aan je huis of in een ecodorp, of meer energieneutraal en klimaatbewuster leven? Dan is de cursus Zelfvoorzend off-grid voor jou. Daar leer je alle basisbegrippen over ecologisch isoleren, zonneboilers, wateropvang, helofytenfilters, composttoiletten, zonnecollectoren en meer. Er worden duurzame manieren besproken voor basisbehoeften warmte, water, toilet, en meer. Plus je leert het waarom en hoe. In deze presentatie geeft Niels je een impressie.

Meer details, teksten, foto's enz op http://strohplatz.com/mediakit .

Eetbaar Park Rondleiding
Menno Swaak

Rondleidingen door Eetbaar Park I (Zuiderpark). Aan de hand van enkele permacultuur ontwerpprincipes wordt getoond hoe de tuin is opgezet als een duurzame tuin, die kan gaan voorzien in voedsel, energie en grondstoffen. Aandacht ook voor hoe recente inzichten en ervaringen met Permacultuur in de tuin geïntegreerd worden.

Excursie naar Stadsakker Erasmusveld
rondleiding Suzanne Monnier

Stadsakker Proeftuin Erasmusveld is een tijdelijke permacultuur akker van 1500 m2 op een voormalig volkstuinencomplex aan de Noordweg 76 in Den Haag, waar ik in ieder geval ook het komende jaar biologische groente en fruit zal verbouwen!
De stadsakker is onderdeel van een waanzinnig project, waarbij op het terrein van Proeftuin Erasmusveld naast de akker
5 Tiny Houses komen te staan, en er voldoende ruimte is voor tal van activiteiten en evenementen. Uiteindelijk wordt op de Proeftuin een duurzame woonwijk gerealiseerd.
Met eigen vervoer (fiets, auto) of met de bus vertrek 14.30u. Aanvang rondleiding 15.00u.